Zenbat emakume matematikariren izena ezagutzen duzu? Ziur aski bakarra edo batere ez. Antzinatasunetik ditugu emakume garrantzitsuak matematikan, baina haiei buruz gutxi aipatzen da. Zergatik orduan ez dira aipatzen XX. mendea baino lehenagoko emakume hauen izenak? Beste batzuen artean hau esaten zen: zientziarako gaitasun falta zutela, hezkuntza matematiko bat lortzeko zailtasunak zituztela, etxeko lanak haiek egin behar zituztela... emakumea ezin zela gizona bezain emankorra izan ezagutzaren arloan.
Kasu hau, zientzialariena alegia, emakumeek gizartean izan
dituzten oztopoen adibideetako bat baino ez da. Ezin dira ahaztu
bizitzako beste arloetan izan dituztenak ere. Eta horrexegatik merezi dute, gutxienez, aipamen propio bat blog honetan. Honen bitartez, haien lan matematikoetan ez ezik, bizitzaren oztopoekin zerikusia duten bitxikerietan ere murgilduko zara.
Hypatia Alexandriakoa (ca. 370 - ca. 415)
Lehendabiziko emakume matematikari ezaguna dugu Hipatia!!! Greziarra, K.o. 415.ean hildakoa. Teon, bere aita, arduratu zen bere heziketa matematikoaz. Berari esker bihurtu zen Atenasko Eskolako irakasle, eta harekin batera egin zituen Grezia klasikoko matematikari ospetsuen obren iruzkina: Diofantoren Aritmetika, Apolonioren Konikak, Ptolomeoren Almagestoren III. liburua edota Euklidesen Elementuak.
Hipatiaren bizitzaz bere heriotza dugu esanguratsuena. Zirilo apezpikuak ez zuen ametitu
emakume bat zientzian jardutea; gainera gehiengoarentzat hain arraroa
zen emakume bat zientzian, horrexegatik bere aurkako gorroto
giro bat eragin zuela. 415. urteko martxoan euren onetik aterata zeuden kristau talde batek erail zuen. Alexandriako erdialdean topatu zuten, “gurditik
atera zuten; biluzik utzi; azala eta
haragiak ebaki zizkioten, harik eta
arnasak bere gorputza utzi arte; bere
gorputza zatikatu zuten...”. Hipatiaren hiltzaileak ez zituzten zigortu.
Madame Du
Châtelet (1706-1749)
Frantziarra. Descartesen obra ikasi zuen, eta Newton nahiz Leibnitz-en kalkulu diferentziala eta integrala ere ikasi zituen (batxilergoko ikasleek badakite zer den hau...). Gazteei fisika
frantsesez irakasteko libururik ez zegoen,
eta berak uste zuen mundua ulertzeko ezinbesteko
jakintzagaia zela. Hala, 1745.ean Newtonen Philosophiae Naturalis
Principia Mathematica latinetik
frantsesera itzultzen hasi zen, iruzkin
baliagarriak eta zabalak eginez eta
ulerkortasuna asko errazten zuten gehigarriak
erantsiz. Lan honekin Newtonen jakintza zientifikoak
zabaldu zituen Ingalaterratik Europa osora. 1749.ean Madame Châtelet
hil zenerako bere itzulpena amaituta
zegoen. Azkenean, Voltaireren
aitzinsolasarekin 1759.ean argitaratu
zen.
Maria Gaetana Agnesi (1718-1799)
Italiarra. Bere anai-arrebei irakasteko gogo hura, gazteendako liburu baten argitalpen batekin bukatu zuen. Bertan kurben propietateak azaltzen zituen: maximoak, minimoak, inflexio puntuak, tangenteak... Kurben artean, nabarmentzekoa da hirugarren mailako kurba baten ikerketa, gaur egun "Agnesi-ren kurba" izenez ezagutzen duguna. Bere bizitzari dagokionez, zorigaiztoari aurre egin behar izan ziola esan dezakegu: ama 14 urte zituenean hil zitzaion, eta aita 34 zituenean, orduz geroztik komentu batean sartzea erabaki zuen.
Sophie Germain
(1776-1831)
Frantziarra. Bere haurtzaroan
Frantzian izan ziren aldaketek, gizartekoek
zein politikoek, eragin handia izan zuten Sophieren bizitzan. Bereziki, geometriako
arazo batean murgilduta zegoelarik, soldadu
erromatarrek Arkimedes hil zuteneko kondairak
harritu zuen Sophie. Gudaz ahaztarazteko matematikaren eragin boteretsuarekin
hain hunkituta geratu zen, non hura
ikasteari ekin zion. Hemezortzi urte zituenean, Lagrangeren analisiari buruzko apunte batzuk lortu zituen, eta emakume izateagatik bere ideiak gutxiesteko beldur zenez, gizonezko ezizen batekin sinatu zituen; hain interesgarria iruditu zitzaion Lagrange-ri bere lana, ezagutu eta horrezkero bere aholkulari bihurtu zen, geroztik zientzien munduan murgildu zelarik.
Bere lanen artean bi dira nabarmendu ditzakegunak: zenbakien teorian, Fermaten azken teoremaren froga partziala (n berdin 5rako aierua), eta teoria matematiko
baten bitartez gainazal elastikoen portaerari buruz egindako azalpena, Pariseko Zientzietako Akademiaren saria merezi izan zuen.
Sonya Kovaleskaia (1850-1891)
Errusiarra. Bertan emakumeek ezin zutenez unibertsitatean
ikasi, neskek era kurioso bat aurkitu zuten
herritik ateratzeko eta ikasi ahal izateko: mutil bat konbentzitu komenientziagatik
ezkontzeko; hura egin zuen honek. Hala, Alemanian Weierstrass matematikari azpimarragarriarekin ikastera joan zen. Bere ikerketak analisi matematikoan
burutu zituen, bere tesiaren hiru
lanak honako hauek izan ziren, hain zuzen: deribatu partzialezko ekuazioen
soluzioen existentzia eta bakartasunari
buruz mintzatzen den Cauchy-Kovaleskayaren teorema, Saturnoren eraztunen
itxurari buruzko Laplaceren ikerkuntzei gehigarriak eta integral mota zehatz
bati
buruz.
Emmy Noether (1882-1935)
Alemaniarra. Inbariante algebraikoei buruzko bere
lehen espezializazioaren bitartez,
energiaren kontserbazioaren problema
ebazten baimendu zuten erlatibitatearen
teoriarentzako funtsezko bi teorema demostratzea lortu zuen. Bere ekarpenik garrantzitsuenak ikerketa
matematikoan axiomatizazioari
buruzkoak eta eraztunen, moduluen,
idealen, eragileekin taldeen... azken finean teoria
algebraikoan izan ziren.
Saiakera batzuen ostean, 1919.ean lortu zuen unibertsitatean irakasle postu bat, baina 1933.ean nazien erruz, jatorri judua zuenez, Estatu Batuetara alde egin behar izan zuen. Matematikari elkarteak urteetan zehar ez ikusiarena egiten zion arren, azkenean jendearen esker ona lortu zuen bere lan garrantzitsuei esker.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina